Sagan sefar þunga sektarkennd

Sýningin heldur áfram í klaustri sem tengt er kirkjunni en búið er að breyta jarðhæð hússins í sýningarrými. Þar skiptist sýningin í þrennt. Í fyrsta rýminu eru þrír staflar af vaxbornu efni, dýraskinni, kurteislega brotið saman og staflað í hrúgu. Staflarnir virðast harðir en á sama tíma mjúkir. Í næsta rými eru fætur. Fætur og formlausar verur úr vaxi standa uppréttar í glerhylkjum, líkt og líkamspartar í formalíni á rannsóknarstofu. Í þriðja rýminu er skúlptúr sem minnir á altari og ofan á því liggur líflaus líkami og það virðist sem loftið í rýminu sé alveg kyrrt. Efri hluti líkamans er hulinn dýraskinni, líkt og englarnir í kirkjunni. Aðeins fæturnir sjást og snúa iljarnar upp, líkt og manneskjan liggi á maganum, nýbúið að fórna henni. 

Í lok sýningarinnar ferð þú eftir löngum gangi sem þakinn er glerskápum með fótum úr vaxi til sýnis. Fæturnir minna á Jesú á krossinum og enda gangsins er rými með glerborðum sem innihalda innblástur listamannsins. Til sýnis eru úrklippur úr tímaritum og dagblöðum, ljósmyndir, og bréfsnifsi sem sýna stríð. Líkamar liggja á götu með hvít lök dregin yfir þá. Mynd af Pietà eftir Michelangelo liggur við hlið fréttaljósmyndar af móður með látið barn í fanginu. Átakanlegt samansafn á myndum sem að mínu mati er nauðsynlegur endir á sýningunni. Þá sér áhorfandinn hvað er í raun á veru á bak við verkin og við áhorfið gat ég ekki annað en að hugsað til Palestínu, þar sem raunveruleiki fólks er einmitt sá sem ég horfi á á myndunum og í verkum De Bruyckere. 

De Bruyckere er innblásin af flæmskri endurreisn og táknmyndum kristindóms um dauða og upprisu. Hún er áhorfandi að líta inn, rannsakandi fornra goðsagna. Hún vefur slík þemu saman við nútíma sagnaminni og þjóðfélagsstöðu og í samtali við arkitektúr kirkjunnar, nær De Bruyckere að búa til óhugnanlega og kraftmikla sýningu en sjálf en hún er þó ávallt ókunnug. 

From Ukraine: Dare to Dream in a world of constant fear

Annars staðar í borginni, á stóra kanalinum sem fer í gegnum Feneyjar og ber hið fína nafn Grand Canal, stendur höll að nafni Palazzo Contarini Polignac. Höllin var einu sinni í eigu prinsessu að nafni Winnaretta Polignac (áður Singer), erfingja saumavélaveldisins Singer. Með arfi sínum keypti hún höllina í Feneyjum ásamt eiginmanni sínum, hinum hrífandi en staurblanka franska prinsi Edmond De Polignac. Höllin varð að einu mikilvægasta samkomuhúsi lista í Evrópu og flykktist fólk þangað hvaðan af að. Meðal annars listamenn á borð við Pablo Picasso, Jean Cocteau og Claude Monet.

Í dag er þar til sýnis sýningin From Ukraine: Dare to dream in a world of constant fear. Á sýningunni eru 22 listamenn- og hópar með verk til sýnis sem segja sögur af stríði, þvinguðum fólksflutningum, baráttu kúgaðra og áhrifum loftslagsbreytinga á stríðshrjáð svæði.  Í sýningartexta sem fylgir sýningunni er spurt: Can we imagine tomorrow? Do we have the courage to dream? 

Höllin er stór og þarf áhorfandi að þræða sig í gegnum hana, eitt glæsilegt herbergi eftir annað. Verkin á sýningunni eru falleg, viðkvæm og sorgleg. Á meðan ég skoðaði verkin sem bera með sér sorg og áföll, þá gat ég ekki annað en að ímyndað mér hvað átti sér stað í rýmunum sem þau voru staðsett í. Í höll eins og Contarini Polignac, sem hefur langa sögu af veislum og gleði, myndast furðuleg spenna. Brotnar freskur og flögnuð málning segja eina sögu á meðan baráttulagið Bella Ciao, sem hljómar úr einu rýminu, segir aðra. Á annarri hæð hallarinnar, í hliðarrými sem líkist kapellu, standa sex skjáir af mismunandi stærðum á víð og dreif um rýmið. Hver myndbandsrás sýnir barn, og einn þeirra tvö börn, liggjandi upp í rúmi. Þau virðast sofandi, umvafin mjúkri sæng, örugg. Verkið ber titilinn You shouldn’t have to see this og er eftir úkraínska listamannatvíeykið Roman Khimei og Yarema Malashchuk. Myndböndin eru af úkraínskum börnum sofandi í rúmum sínum. 

Síðan árið 2014, þegar stríðið á milli Úkraínu og Rússlands byrjaði, hefur Rússland numið á brott um 20.000 börn frá Úkraínu yfir á eigin yfirráðasvæði. Verkið dregur athygli að slíkum stríðsglæp með því að sýna börnin í eigin rúmum. En verk eins og þetta ætti í raun ekki að vera til. Í raun, ættu ekkert af verkunum á sýningunni að vera til þegar maður hugsar út í það, því þau eru fædd úr stríði. En þau eru til og við þurfum að kljást við það á einn hátt eða annann. Í dag erum við nánast ónæm fyrir myndum og myndböndum af stríði, sjáum þau nánast í hvert skipti sem við opnum samfélagsmiðla í símunum okkar - en höfum þó þau forréttindi að slökkva á símanum og halda áfram út daginn. Þegar ég gekk inn í rýmið í Polignac höllinni og sá mýktina og sakleysið sem geymist í verkinu You shouldn’t have to see this, fann ég aðeins fyrir sorg. 

Ókunnugir allstaðar!

Á Feneyjartvíæringnum virðist sagan vera hlaðin tilgangi. Feneyjar eru suðupottur myndlistar og menningar og það er erfitt að finna hreint borð í svo samanþjappaðri súpu af sögu. Saga listamannanna sem sýna á tvíæringnum blandast saman við sögu Feneyja, er þrædd saman þar til erfitt er að rekja upp vefnaðinn. Að hafa tvíæringinn hér, og nefna sýninguna Ókunnugir allstaðar veldur því að sýningin verður mögulega að fórnarlambi eigin metnaðar, föst í hugmyndinni um útskúfun hóps sem hún síðan staðfestir að sé sönn. 

En þó, að upplifa Feneyjartvíæring með svo hlaðin þemu sem forréttindapési úr Hlíðunum gefur mér þá tilfinningu að ég sé kannski sú ókunnuga og það er ég sem er föst í hugmyndinni um hina. Því svipaður raunveruleiki geymist í sýningunum City of Refuge III og From Ukraine, þó frá sitthvorum pólnum, og hvorug sýningin snertir á mínum eigin raunveruleika. Þó gat ég frekar samsannað mig þeirri seinni, þar sem ólíkt sýningu Berlinde De Bruyckere, þá nær samsýningin í Palazzo Polignac að sýna von. Hún sýnir baráttuanda og seiglu alvöru fólks. Ólíkt þunganum sem ég fann þegar ég gekk úr kirkjunni á Isola San Giorgio Maggiore þá fór ég út af samsýningunni From Ukraine með von í stað sektarkenndar í brjóstinu. 

Þriðji pistillinn frá Feneyjum um sýningar tvíæringsins þar sem fjallað er um meginstrauma og hugmyndir þar, spennandi þjóðarskála og óvissu samtímans, titill aðalsýningarinnar  ,,Ókunnugir alls staðar’’ sem er sýningastýrð af Adriano Pedrosa.

Nýútskrifaðir nemar frá myndlist í LHÍ og listfræði í HÍ, búsettir í Feneyjum í starfsnámi fyrir Íslenska skálann á Feneyjatvíæringnum vinna að greinarskrifum og pistlagerð þaðan um lykilhugtök og þemu sýninga sem standa nú yfir þar.

Ragnheiður Íris Ólafsdóttir, einnig þekkt sem Rírí, er 23 ára listakona frá Reykjavík. Ragnheiður útskrifaðist með BA gráðu í myndlist frá Listaháskóla Íslands árið 2023 og hefur síðan þá starfað sem listamaður í Reykjavík.